Νομικά Θέματα » Αστικό Δίκαιο

Η ιατρική ευθύνη

Ο ιατρός κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, υπέχει ευ­θύνη για οποιαδήποτε πράξη του, ανεξάρτητα από τη βαρύτητα του αποτελέσματος που προκάλεσε. Η ευθύνη του διακρίνεται σε ποινική, αστική και πειθαρχική. Ειδικότερα:

Η ποινική ευθύνη του ιατρού

Είναι η ευθύνη την οποία έχει ο ιατρός όταν με πράξεις ή πα­ραλείψεις του παραβιάζει μία ή και περισσότερες διατάξεις του Νόμου, η παράβαση των οποίων έχει ως συνέπεια την επιβολή ποινής, όπως αυτή προβλέπεται από τον Ποινικό Κώδικα.

Η ποινική ευθύνη του ιατρού απορρέει από πράξεις ή παρα­λείψεις του από τις οποίες προέκυψε π τέλεση κάποιου ποινι­κού αδικήματος που έθεσε σε κίνδυνο κάποιο έννομο αγαθό, για την προσβολή του οποίου ο Νόμος προβλέπει την επιβολή ποινής.

Τα ποινικά αδικήματα στα οποία ενδέχεται να υποπέσει ο για­τρός κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του είναι είτε εγκλήματα τελούμενα από πρόθεση είτε εγκλήματα τελούμενα από αμέλεια. Στα εγκλήματα τελούμενα από πρόθεση ανήκουν το έγκλημα της τεχνητής διακοπής της κύησης, η ευθανασία, η «εν συναινέσει ανθρωποκτονία» και η σωματική βλάβη από πρόθεση. Όπως γί­νεται αντιληπτό κανένα από τα παραπάνω εγκλήματα δεν είναι δυνατόν να πράττει αυτοβούλως ο ιατρός κατά την άσκηση του λειτουργήματος του αλλά όλα τα παραπάνω εμπεριέχουν στις πλείστες των περιπτώσεων μία άμεση ή έστω λανθάνουσα αλλά τεκμαιρόμενη συναίνεση, για την οποία λόγος γίνεται στα παρα­κάτω κεφάλαια. Στα εγκλήματα τελούμενα από αμέλεια ανήκουν το έγκλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια και της σωματικής βλάβης από αμέλεια.

Η ιατρική αμέλεια

Σύμφωνα με το άρθρο 28 του Π.Κ. «εξ αμελείας πράττει όστις ένεκεν ελλείψεως της προσοχής ην όφειλε εκ των περιστάσεων και ηδύνατο να καταβαλή, είτε δεν προείδε το εκ της πράξεως του πραχθέν αξιόποινον αποτέλεσμα, είτε προείδε μεν τούτο ως πιθανόν, επίστευεν όμως ότι δεν θα επήρχετο».

Ιατρική αμέλεια είναι η πραγματική εκείνη κατάσταση που χαρακτηρίζεται:

α. από την ύπαρξη υποχρέωσης και δυνατότητας του για­τρού να περιθάλψει τον άρρωστο,

β. από έλλειψη προσοχής εκ μέρους του γιατρού (πλημμελής ιατρική συμπεριφορά),

γ. από την επέλευση κάποιου επιβλαβούς αποτελέσματος στα έννομα αγαθά του αρρώστου,

δ. από την αιτιώδη συνάφεια του αποτελέσματος προς την προηγούμενη πλημμελή συμπεριφορά του γιατρού.

Συνακόλουθα των πιο πάνω, σε περιστατικά που βεβαιώνεται κάποια πλημμελής ιατρική πράξη και κάποιο ανεπιθύμητο απο­τέλεσμα. Όταν το συγκεκριμένο αποτέλεσμα οφείλεται σε ιατρική υπαιτιότητα, στοιχειοθετείται το ανάλογο εξ αμελείας έγκλημα, όπως είναι η σωματική βλάβη από αμέλεια του άρθρου 314 Π.Κ., η ανθρωποκτονία από αμέλεια του άρθρου 302 Π.Κ. κ.λπ.

Ανάλυση των βασικών προϋποθέσεων ιατρικής αμέλειας 1. Το καθήκον περίθαλψης:

Πρωταρχική προϋπόθεση για να γεννηθεί ζήτημα ιατρικής αμέλειας και στην συνέχεια ποινικής ευθύνης, αποτελεί η ανάλη­ψη υποχρέωσης από μέρους του γιατρού για την περίθαλψη του αρρώστου. Από τη στιγμή που ο γιατρός ως μεμονωμένο άτομο ή ως μέλος της ιατρικής ομάδας αναλαμβάνει την υποχρέωση αυτή υπόκειται και στις οικείες ποινικές διατάξεις για τυχόν αμέλεια.

Ο τρόπος που γίνεται η ανάληψη του καθήκοντος περίθαλψης δεν είναι πάντοτε ενιαίος. Σε ζητήματα που προκύπτουν (π.χ. σχετικά με το πότε, ή με το πως γίνεται η ανάληψη της νοσηλείας του αρρώστου), η διευθέτηση γίνεται με βάση τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα.

Αν υπάρχει δηλαδή σύμβαση μεταξύ γιατρού και αρρώστου ή του εκπροσώπου του, καθώς και ο τρόπος που αποδεικνύεται αυτή, ή αν προσφέρεται ιατρική υπηρεσία σε ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα υγείας, ή αν οι ιατρικές πράξεις στο σύνολο τους ή σε κάποιο πο­σοστό εκτελούνται από βοηθητικό προσωπικό, είναι θέματα που βρίσκουν την λύση τους με την εφαρμογή του Αστικού Κώδικα.

Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις κατά τις οποίες το καθήκον περίθαλψης υπαγορεύεται από τον Ποινικό Νόμο, όπως π.χ. στην περίπτωση του άρθρου 307 Π.Κ., όπου ο γιατρός υποχρεώνεται να βοηθήσει άγνωστο γι’ αυτόν ασθενή.

1. Δεν στοιχειοθετείται αδίκημα όταν:

α. Ζητείται η συνδρομή γιατρού που βρίσκεται σε αντικειμενική αδυναμία για λόγους υγείας, γήρατος, εγκυμοσύνης καθώς επίσης και σε υποκειμενική αδυναμία, όπως π.χ. ημέρα πέν­θους, γάμου κ.λ.π. Εξάλλου, στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας αναγράφονται ρητά περιπτώσεις που ο γιατρός όχι μόνο δεν υποχρεώνεται, αλλά αντίθετα εμπο­δίζεται ή απαγορεύεται να ασχοληθεί ως πραγματογνώμων για συγκεκριμένες ιατρικές υποθέσεις,

β. Ζητείται η συνδρομή του για περιστατικό που είναι ανθρω­πίνως αδύνατο να αντιμετωπισθεί, όπως π.χ. σε ορισμένες περιπτώσεις που υπάρχει σύγκρουση καθηκόντων. Για παράδειγμα, σε περιστατικό ομαδικού ατυχήματος, ο για­τρός που παρέτυχε και ασχολήθηκε μόνο με μερικούς τραυ­ματίες δεν μπορεί να κατηγορηθεί γιατί δεν περιέθαλψε τους υπόλοιπους, αφού κάτι τέτοιο ήταν ανθρωπίνως αδύνατο. Σε καταστάσεις δηλαδή που ο γιατρός είναι επιφορτισμένος με την αντιμετώπιση ορισμένου ή ορισμένων αρρώστων, νόμιμα μπορεί να παρακάμψει τους υπόλοιπους, αν η περί­θαλψη τους είναι αδύνατη.

Πρόβλημα βέβαια παραμένει για τον ίδιο η εκλογή αυτών που θα περιθάλψει και που θα πρέπει να γίνει αποκλειστικά με βασικό γνώμονα την βαρύτητα και την κρισιμότητα των παθήσεων, τραυματισμών, δηλητηριάσεων κ.λ.π.

2. Πλημμελής ιατρική συμπεριφορά.

Στον όρο «πλημμελής συμπεριφορά του γιατρού» περιέχονται δύο αλληλένδετα στοιχεία, τα οποία σχετίζονται με τα πιθανά ατοπήματα κατά την άσκηση της ιατρικής:

α. Το εσωτερικό στοιχείο το οποίο σημαίνει ότι η συμπεριφορά του γιατρού είναι υπαί­τια, αφού αυτή ως ψυχική και νοητική λειτουργία δεν είναι, όπως θα έπρεπε, σωστή. Με άλλα λόγια, υποδηλώνει την σφαλερή εσωτερική – νοη­τική παράσταση – αξιολόγηση και κατεύθυνση του προβλή­ματος του αρρώστου στο νου του γιατρού,

β. Το εξωτερικό στοιχείο το οποίο σημαίνει την εξωτερικά κακότεχνη και ελαττωμα­τική διεξαγωγή της ιατρικής πράξης. Το εσωτερικό στοιχείο της αμελείας, μεταφερόμενο στο πεδίο του νομικού λογισμού εκφράζει, ότι η υπαιτιότητα του για­τρού έγκειται στην έλλειψη της προσοχής και της σύνεσης που «όφειλε» και «μπορούσε» να δείξει. Η έλλειψη μάλιστα της προσοχής και της σύνεσης έγινε αιτία είτε να μην προβλέψει το απαράδεκτο αποτέλεσμα που ακολούθησε, είτε το πρόβλεψε μεν ως πιθανό αλλά είχε την ελπίδα πως δεν θα κατέληγε στο αποτέλεσμα που κατέληξε.

Η έννοια αυτή της αμελούς (εσωτερικής) συμπεριφοράς του γιατρού περιέχεται χαρακτηριστικά στην διάταξη του άρθρου 28 Π.Κ.

Αν προσέξει κανείς αναλυτικότερα το περιεχόμενο της έννοι­ας αυτής παρατηρεί ότι στην εσωτερική όψη της πλημμελούς συμπεριφοράς ενός ή περισσοτέρων γιατρών περιλαμβάνο­νται μερικά κρίσιμα επιμέρους στοιχεία, όπως είναι:

γ. Η πλάνη:

Χαρακτηριστικό της αμέλειας του γιατρού σε γενικές γραμμές είναι η πλάνη, δηλαδή η μη συνειδητοποίηση του κινδύνου που διατρέχει ο άρρωστος είτε από την πάθηση του είτε από την εφαρμογή μιας συγκεκριμένης θεραπευτικής αγωγής. Το ειδικό περιεχόμενο της ιατρικής πλάνης συνοψίζεται στο ότι, ή δεν προβλέφθηκε η επέλευση κάποιου συγκεκριμένου αποτελέσματος εξαιτίας της πράξης, ή της παράλειψης του γιατρού, ή προβλέφθηκε μεν αυτό σαν δυνατό, αλλά υπήρξε βεβαιότητα ότι δεν θα επερχόταν.

Η ευθύνη του γιατρού είναι ακέραιη για την τυχούσα πλά­νη του, αν οδηγήθηκε σε αυτή από κατάφωρη παραβίαση στοιχειωδών κανόνων της ιατρικής επιστήμης ή από χονδροειδή άγνοια ουσιωδών αρχών της ιατρικής τεχνικής, η γνώση των οποίων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση της ιατρικής.

Το minimum των γνώσεων ενός γιατρού θεωρείται η πιο αναγκαία και στοιχειώδης υποχρέωση για την άσκηση μιας ιατρικής πράξης, είτε αυτή ανάγεται σε συγκεκριμένη ιατρι­κή ειδικότητα, είτε στα πλαίσια της γενικής ιατρικής, ακόμα ίσως και της ιατρικής των πρώτων βοηθειών.

Άρα, για να υπάρξει ποινική ευθύνη του γιατρού απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η υπαίτια παράβαση των κανόνων της «τυπικής μέσης» ιατρικής, στην οποία αποδίδεται και το απαράδεκτο αποτέλεσμα που επακολούθησε. Πρέπει να λεχθεί ότι μόνον η ανεπάρκεια γνώσεων ενός για­τρού δεν συνιστά ποινικό αδίκημα. Η καθημερινή πρακτική δείχνει πως τα περιστατικά αυτά είναι ελάχιστα, ενώ αντίθετα τα περισσότερα αφορούν σε γεγονότα στα οποία συμβαίνει να κατηγορείται για αμέλεια γιατρός που βρίσκεται όχι «στα πρώτα του βήματα» αλλά «ώριμος» και «φτασμένος». Συμβαίνει δηλαδή να κατηγορηθεί γιατρός επιστημονικά δόκιμος για κάποιο ανεπιτυχές εγχείρημα, τη στιγμή που είναι γνωστό ότι ο ίδιος έχει στο ενεργητικό του σωρεία επι­τυχημένων ίδιων ακριβώς εγχειρημάτων. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει βέβαια ανεπάρκεια γνώσεων, γίνεται όμως προφανές ότι η επιστημονική πληρότητα δεν αποτελεί το ασφαλές κριτήριο, ούτε τεκμήριο επιτυχημένης εκβάσεως ενός ιατρικού εγχειρήματος.