Η κατωτέρω εισήγηση δημοσιεύεται και στην Επιθεώρηση Συγκοινωνιακού ΔικαίουΕισήγηση:Γεώργιου Θ. ΣτεφανόπουλουΤαξιάρχου Υγειονομικού- Ψυχολόγου ΕΛ.ΑΣ.Β.Α., Μ.Α. ΚλινικήςΨυχολογίας, Northeastern University, Boston USA, Πιστοποιημένος θεραπευτής τραυματοθεραπείας EMDRΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣΟ ρόλος του μετατραυματικού στρες στους παθόντες σε τροχαία ατυχήματαΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαταραχή μετά από τραυματικό στρες ή διαφορετικά μετατραυματικό στρες αποτελεί ψυχική διαταραχή η οποία εξ ορισμού αναπτύσσεται όταν το άτομο βιώνει συναισθηματικό στρες τέτοιας έντασης , ώστε να είναι τραυματικό για τον εαυτό του. Έπειτα από τέτοιου είδους καταστάσεις είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στο άτομο, έντονος τρόμος και απόγνωση και σε ορισμένες περιπτώσεις (όχι λίγες) να αναπτυχθεί σε βάθος χρόνου συγκεκριμένη ψυχοπαθολογία , με προεξάρχοντα συμπτώματα, την αναβίωση του τραυματικού γεγονότος , παθολογική αποφυγή ερεθισμάτων ανάκλησης, ευερεθιστότητα, άγχος και κατάθλιψη .Η Ιστορία του Συνδρόμου Κατά την διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου πολέμου (18ος αιώνας) περιγράφηκε από τον στρατιωτικό ιατρό Jacob DaCosta το σύνδρομο «η καρδιά του στρατιώτη» ή «ευερέθιστη καρδιά» και αναφερόταν στα συμπτώματα διαταραχής του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ταχυκαρδία, εφίδρωση, θωρακικά άλγη, αίσθημα παλμών στο στήθος , νευρικότητα, ανεξήγητο άγχος, διαταραχές του ύπνου ) σε στρατιώτες που μετείχαν στις πολεμικές επιχειρήσεις . Αργότερα κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το ίδιο σύνδρομο αναφέρθηκε ως « σοκ των οβίδων», και αποδόθηκε σε πιθανές εγκεφαλικές βλάβες από τις εκρήξεις των οβίδων κοντά στους στρατιώτες. Στις αρχές του 20ου αιώνα , κάτω από την έντονη επίδραση της ψυχανάλυσης στις ΗΠΑ , το σύνδρομο ονομάστηκε «τραυματική νεύρωση», ενώ η ανάλογη συμπτωματολογία που αναπτύχθηκε σε βετεράνους του Β’ Παγκοσμίου πολέμου , σε επιζήσαντες από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και από τις ατομικές βόμβες στην Ιαπωνία ονομάστηκε «επιχειρησιακή κόπωση» ή «νεύρωση της μάχης». Το μετατραυματικό σύνδρομο καθορίστηκε με τη σημερινή έννοια έπειτα από τη μεγάλη νοσηρότητα που παρατηρήθηκε στους βετεράνους του Βιετνάμ. Διαγνωστικά κριτήρια της διαταραχής μετά από τραυματικό στρες Ø Έκθεση σε τραυματικό γεγονός Ø Ανακλήσεις του γεγονότος Ø Αποφυγή ερεθισμάτων ανάκλησης Ø Ευερεθιστότητα Ø Διάρκεια άνω του ενός μηνός Ø Έκπτωση λειτουργικότητας Το σύνδρομο (κλινική εικόνα – μορφές) Το πρώτο κριτήριο για να τεθεί η υπόνοια της διαταραχής μετά από τραυματικό στρες είναι εξ ορισμού η ύπαρξη του τραυματικού γεγονότος, δηλαδή το άτομο να βίωσε ή να βρέθηκε αντιμέτωπο με πραγματικό ή απειλούμενο θάνατο, ή σοβαρό βίαιο τραυματισμό ή απειλή της σωματικής του ακεραιότητας ή των άλλων, και επιπλέον η απάντηση του ατόμου να περιλαμβάνει υπέρμετρο φόβο, αίσθημα απόγνωσης και τρόμο. Το δεύτερο κριτήριο προϋποθέτει την επίμονη επαναβίωση του τραυματικού γεγονότος , ως αλγεινές ανακλήσεις, εφιαλτικά όνειρα ή το άτομο να ενεργεί σαν να επαναλαμβάνεται το τραυματικό γεγονός με ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις. Επιπλέον παρατηρείται έντονη σωματική και ψυχική αντίδραση σε οποιαδήποτε υπενθύμιση του γεγονότος. Ως επακόλουθο, σύμφωνα με το τρίτο κριτήριο, το άτομο αναπτύσσει μια επίμονη και παθολογική αποφυγή ,των συνδεόμενων με το τραύμα , ερεθισμάτων, ενώ σταδιακά εγκαθίστανται αισθήματα αποξένωσης και απόσυρσης από τον περίγυρο, κατάχρηση οινοπνεύματος ή ψυχοδραστικών ουσιών, συναισθηματική άμβλυνση (ενδεχόμενη αδυναμία να βιώσει αγάπη) και αίσθηση σμίκρυνσης του μέλλοντος (δεν σχεδιάζει για το μέλλον). Στα ανωτέρω προστίθεται σύμφωνα με το τέταρτο κριτήριο, η ευερεθιστότητα, διαταραχές του ύπνου, διαταραχές της μνήμης και της συγκέντρωσης και εκρήξεις οργής. Για να τεθεί η διάγνωση της διαταραχής θα πρέπει τα ανωτέρω συμπτώματα να είναι παρόντα για περισσότερο από ένα μήνα (πέμπτο κριτήριο) και να προκαλούν κλινικά σημαντική διαταραχή στην κοινωνική, οικογενειακή και επαγγελματική δραστηριότητα του ατόμου (έκτο κριτήριο). Η διαταραχή μπορεί να είναι οξεία (διάρκεια συμπτωμάτων μικρότερη από τρεις μήνες) , χρόνια (διάρκεια άνω των 3 μηνών) ή καθυστερημένης έναρξης ( όταν εγκαθίσταται τουλάχιστον μετά από 6 μήνες από την έκθεση στο στρεσσογόνο παράγοντα.). Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι πριν καταλήξει ο κλινικός στη διάγνωση του συνδρόμου, πρέπει να αποκλειστούν οργανικά αίτια (τραυματικές εγκεφαλικές βλάβες, όγκοι του εγκεφάλου, επιληψία, κατάχρηση οινοπνεύματος και ψυχοδραστικών ουσιών) καθώς και ψυχικές διαταραχές που υποδύονται ανάλογη κλινική εικόνα.Επιδημιολογία –Συχνότητα Υπολογίζεται ότι το 66% από όσους εκτίθενται σε ένα τραυματικό γεγονός παρουσιάζουν συμπτώματα της διαταραχής, ενώ η διαταραχή εγκαθίσταται μόνιμα περίπου στο ¼ αυτών. Επιπτώσεις της μετατραυματικής διαταραχής Οι επιπτώσεις του τραυματικού γεγονότος σε όλες τις εκφράσεις της ζωής των θυμάτων και των οικογενειών τους είναι καταλυτικές. Η οικογενειακή ζωή συχνά διαλύεται είτε γιατί ο/η σύζυγος δεν μπορεί να αντέξει τα ξεσπάσματα θυμού του θύματος, είτε γιατί αυτό αποσύρεται και αναζητά την μοναξιά ή μιά άλλη σχέση. Αντίστοιχα διαταράσσεται και η σχέση με τα παιδιά καθώς η συμπεριφορά του θύματος γίνεται είτε υπερβολικά απαιτητική ή πιό αδιάφορη με τελική συνέπεια την αμοιβαία απομάκρυνση. Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί το τεράστιο ψυχικό και οκονομικό κόστος γιά την οικογένεια στις περιπτώσεις που υπάρχουν σημαντικά λειτουργικά προβλήματα στην υγεία του θύματος που απαιτούν καθημερινή φροντίδα. Η κοινωνική ζωή συρρικνώνεται τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, καθώς το θύμα αποφεύγει να συμμετέχει σε εκδηλώσεις και παρέες, θεωρώντας ότι όταν οι άλλοι τον προσκαλούν το κάνουν από οίκτο. Το ίδιο το θύμα αποφεύγει την επικοινωνία με τους φίλους θεωρώντας ότι είναι πιά βάρος γιά αυτούς με τελική κατάληξη την απομόνωση όταν κάποια στγμή και οι εκείνοι αποθαρρυμένοι, σταματούν να επικοινωνούν. Ανάλογες είναι οι επιπτώσεις και στην επαγγελματική ζωή του θύματος καθώς χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και είτε γίνεται υπερβολικά εύθυκτο στην κριτική ή αποφεύγει την έκθεση σε επαγγελματικές καταστάσεις με τελική έκβαση σημαντικές δυσλειτουργίες τόσο στη σχέση του με τους συναδέλφους του, όσο και τους πελάτες. Θα αναφερθούμε σε μία χαρακτηριστική περίπτωση θύματος τροχαίου ατυχήματος που αναδεικνύει τα όσα αναφέραμε πιό πάνω: Αφορά άνδρα 32 ετών άγαμο, ελεύθερο επαγγελματία, που μετά από σύγκρουση του δικύκλου του με αυτοκίνητο που παραβίασε τον ερυθρό σηματοδότη, υπέστει τραυματισμό στο δεξιό γόνατο που του προκαλεί μέτριου βαθμού λειτουργικές ενοχλήσεις στο πόδι (κάποιους περιστασιακούς πόνους και μία ελαφρά χωλότητα στο περπάτημα). Το θύμα μετά το ατύχημα απομονώθηκε κοινωνικά θεωρώντας ότι προκαλεί πλέον τον οίκτο των άλλων και τον προσκαλούν στις παρέες από λύπη. Ο ίδιος σταμάτησε να επικοινωνεί με τους φίλους του και απέφευγε τις συνεχείς δικές τους προσπάθειες μέχρι που τελικά εκείνοι απογοητευμένοι διέκοψαν κάθε επαφή. Η επαγγελματική του ζωή είχε αντίστοιχη πορεία. Αρχισε να θεωρεί ότι οι άλλοι τον σχολιάζουν ειρωνικά όταν τον έβλεπαν να περπατά, ενώ όταν του φέρονταν φιλικά το έκαναν επειδή τον λυπούνται. Προοδευτικά άρχισε να αποφεύγει να αναλαμβάνει καινούργιες δουλειές με κατάληξη οι πελάτες να αναζητήσουν άλλη επαγγελματική συνεργασία και ο ίδιος να είναι πλέον ουσιαστικά άνεργος. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα τόσο με τις υπάρχουσες έρευνες, όσο και με την προσωπική μας εμπειρία τα συμπτώματα και οι επιπτώσεις της μετατραυματικής διαταραχής συνήθως, δεν παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση με την πάροδο του χρόνου. Συχνά μάλιστα οι φοβίες και οι αποφυγές προοδευτικά ενισχύονται και γενικεύονται ακρωτηριάζοντας όλο και μεγαλύτερα τμήματα της υγιούς ζωής του θύματος.Θεραπευτική αντιμετώπιση Η θεραπευτική αντιμετώπιση θα εξαρτηθεί από το στάδιο κατά το οποίο θα γίνει αντιληπτή ή θα εγκατασταθεί η διαταραχή, καθώς και από τη βαρύτητα αυτής. Η αντιμετώπιση του ατόμου που πρόσφατα βίωσε ένα τραυματικό γεγονός και εγκαθιστά την συμπτωματολογία του συνδρόμου , συνίσταται σε ψυχολογική υποστήριξη και ενθάρρυνση να συζητά τα συναισθήματά του, ενώ είναι αναγκαία η εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης για το χειρισμό του άγχους. Η χορήγηση της φαρμακευτικής αγωγής τις περισσότερες φορές καθίσταται αναγκαία. Καμία όμως από τις ανωτέρω θεραπείες η και ο συνδυασμός τους δεν αποφέρουν εντυπωσιακά θεραπευτικά αποτελέσματα. Η πιο πρόσφατη και αποτελεσματικότερη θεραπευτική αντιμετώπιση για το μετατραυματικό στρές είναι η τραυματοθεραπεία μέσω του διεστιακού ερεθίσματος EMDR. Η εξειδικευμένη αυτή ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί το διεστιακό αισθητηριακό ερέθισμα (συνήθως εναλλασσόμενες οφθαλμικές κινήσεις που προκαλούνται από την παρακολούθηση της κίνησης ενός αντικειμένου μπροστά στο οπτικό πεδίο του θεραπευομένου). Η διαδικασία αυτή προκαλεί στον εγκέφαλο την αυτόματη επανεπεξεργασία των τραυματικών εικόνων, σκέψεων, συναισθημάτων και σωματικών αισθήσεων (π.χ. ταχυπαλμία, αίσθημα πνιγμού, εφίδρωση) που έχουν βιωθεί κατά την διάρκεια του τροχαίου ατυχήματος και έχουν συνδεθεί με αυτό. Το αποτέλεσμα είναι η προοδευτική απευαισθητοποίηση του τραύματος καθώς το διεστιακό ερέθισμα επιτρέπει στον θεραπευόμενο να εστιάζει ταυτόχρονα στο τραυματικό παρελθόν(ατύχημα) και στο ασφαλές παρόνμε τελικό αποτέλεσμα την αίσθηση τώρα το ατύχημα έχει τελειώσει και είμαι ασφαλής. Η θεραπεία αυτή απαιτεί ειδική εκπαίδευση και απευθύνεται μόνο σε έμπειρους ψυχοθεραπευτές.ΒιβλιογραφίαΒΕΝΤΟΥΡΑΤΟΥ, Δ., Εισαγωγή στην ψυχοτραυματολογία και στην ταυματοθεραπεία EMDR Αθήνα, Εκδόσεις Πεδίο 2009.ΧΑΡΤΟΚΟΛΛΗΣ, Π., Εισαγωγή στην Ψυχιατρική, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1986.JONES, J. C., BARLOW, D. H., The etiology of posttraumatic stress disorder, in: Clin. Psychol. Rev. , 10: 299, 1990.KAPLAN, H. I. , SADDOCK, B. J., Comprehensive Textbook of Psychiatry, 6th ed.,Williams & Wilkins, Baltimore, 1995MC FARLANE, A. C., The etiology of posttraumatic morbidity: Predisposing,Precipitating and perpetuating factors, in: Brit. J. Psychiatry, 154: 221, 1989. |