Απόφ. ΑΠ 775/2011
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Κατά το άρθρο 932 εδ. 3 ΑΚ σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου η χρηματική ικανοποίηση μπορεί να επιδικαστεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης. Στη διάταξη αυτή δεν προσδιορίζεται η έννοια του όρου "οικογένεια του θύματος", προφανώς γιατί ο νομοθέτης δεν θέλησε να διαγράψει δεσμευτικά τα όρια ενός θεσμού, ο οποίος από τη φύση του υφίσταται κατ' ανάγκη τις επιδράσεις από τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις κατά τη διαδρομή του χρόνου. Κατά την αληθή όμως έννοια της διάταξης, που απορρέει από το σκοπό της θέσπισής της, στην οικογένεια του θύματος περιλαμβάνονται οι εγγύτεροι και στενώς συνδεόμενοι συγγενείς του θανατωθέντος που δοκιμάστηκαν ψυχικά από την απώλειά του και στην ανακούφιση του ψυχικού πόνου των οποίων στοχεύει η διάταξη, αδιαφόρως αν συζούσαν μεταξύ τους ή διέμεναν χωριστά. Με την έννοια αυτή οι μεν αγχιστείς πρώτου βαθμού (πεθερός, πεθερά, γαμπρός, νύφη), περιλαμβάνονται στην οικογένεια του θύματος, ενώ οι αγχιστείς πέραν του πρώτου βαθμού, όπως είναι ο από αδελφή γαμπρός και ανηψιός του, δεν περιλαμβάνονται. Το πόρισμα αυτό ενισχύεται από τις διατάξεις των άρθρων 57 εδ. 2 και 59 ΑΚ, που εγγύτερα προσεγγίζουν το ζήτημα και με τις οποίες καθορίζονται περιοριστικά τα πρόσωπα που δικαιούνται να ζητήσουν την προστασία της προσωπικότητας προσώπου που πέθανε και την επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης. Είναι δε τα πρόσωπα αυτά ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόμοι του από διαθήκη. Η επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης στα δικαιούμενα αυτά πρόσωπα, τελεί υπό την αυτονόητη προϋπόθεση, που συνιστά πραγματικό ζήτημα, της ύπαρξης, κατ' εκτίμηση του δικαστή της ουσίας, μεταξύ αυτών και του θανατωθέντος, όταν ο τελευταίος ζούσε, αισθημάτων αγάπης και στοργής, η διαπίστωση της ανυπαρξίας των οποίων μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό, είτε όλων των προσώπων αυτών, είτε κάποιων, είτε κάποιου από αυτούς, από την επιδίκαση της εν λόγω χρηματικής ικανοποίησης (ΑΠ (Ολ) 21/2000).
Παρέπεται από αυτά, ότι στην οικογένεια του θύματος, δεν περιλαμβάνονται και τα πρόσωπα εκείνα τα οποία συζούσαν με αυτό σε κατάσταση ελεύθερης συμβίωσης, χωρίς καμία πρόθεση για μελλοντική σύναψη γάμου. Άρα δυνατότητα χορήγησης χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης που προκλήθηκε στον επιζώντα από το θάνατο του συντρόφου του δεν προβλέπεται από το νόμο. Ούτε όμως με ανάλογη εφαρμογή εδώ της ως άνω διάταξης του άρθρου 932 εδ. 3 Ακ, μπορεί να επιδικαστεί τέτοια χρηματική ικανοποίηση για την εξισορρόπηση των δημιουργούμενων από την απώλεια του θύματος δυσμενών καταστάσεων και συνεπειών. Αντίθετη άποψη θα ήταν contra legem, αλλά και ανατρεπτική του και συνταγματικά κατοχυρωμένου θεσμού του γάμου. Επί πλέον γιατί δεν υπάρχει κάποιο κενό δικαίου, σε σχέση με τη ρύθμιση της παράστασης αυτής και προσώπων που τελούν σε ελεύθερη ένωση.
Για πρώτη φορά, μετά την αναμόρφωση των διατάξεων του οικογενειακού δικαίου με το Ν. 1329/1983, η "ελεύθερη ένωση", δηλαδή η εξώγαμη συμβίωση ενός άνδρα και μιας γυναίκας, αναφέρεται ως όρος στο άρθρο 1444 παρ. 2 εδ. α ΑΚ και μάλιστα σαν λόγος παύσης του δικαιώματος διατροφής του διαζευγμένου συζύγου, δηλαδή σαν ένα είδος οιονεί ποινής κατά δικαιούχου διατροφής διαζευγμένου συζύγου, ο οποίος συζεί με κάποιον άλλον σε ελεύθερη ένωση. Παρά ταύτα στη συνέχεια ο Αστικός Κώδικας δεν ρυθμίζει ευθέως τα αποτελέσματά της . Έτσι, η "ελεύθερη ένωση" εντάσσεται στις "de facto οικογενειακές σχέσεις", δηλαδή στις παράτυπες ή αντικανονικές από νομική άποψη καταστάσεις που βρίσκονται στο περιθώριο της νομικής ζωής. Περαιτέρω, όπως συνάγεται και από το πλέγμα των διατάξεων των άρθρων 1444 εδ. β, 1456, 1457, 1471, 1479, 1350 επ και 1386 επ ΑΚ, σε συνδυασμό προς το άρθρο 21 παρ.1 του Συντάγματος, πρόκειται για συνειδητή επιλογή του νομοθέτη, ο οποίος, αν και γνώριζε τον όρο "ελεύθερη ένωση" πριν από το 1983, δεν θέλησε να ρυθμίσει τα θέματα και νομικά ζητήματα που απορρέουν από αυτή την ίδια την ελεύθερη ένωση. Ο Έλληνας νομοθέτης ενσυνείδητα απέφυγε μέχρι σήμερα να ρυθμίσει τα θέματα αυτά, εισάγοντας και στην Ελλάδα το θεσμό "των ληξιαρχικώς καταχωρισμένων σχέσεων" που ισχύει σε ορισμένα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντίθετα περιορίστηκε απλά σε ρύθμιση θεμάτων που συνδέονται έμμεσα με αυτή, εν όψει της ρύθμισης της τεχνικής γονιμοποίησης και των συνεπειών της στο χώρο της συγγένειας, με βασικό γνώμονα την προστασία του παιδιού που γεννιέται σε μία τέτοια ελεύθερη ένωση.
Ο θεσμός του γάμου ρυθμίζεται και προστατεύεται από τις πιο πάνω διατάξεις και γενικά την Ελληνική έννομη τάξη και δεν γνωρίζεται αντίστοιχη και μάλιστα ανάλογη προστασία της εξώγαμης συμβίωσης. Η τελευταία, έστω και αν ήταν η ληξιαρχικώς καταχωρισμένη σχέση δεν είναι δυνατό να εξομοιωθεί με το θεσμό του γάμου. Οι δύο θεσμοί, δηλαδή αυτός της "ληξιαρχικώς καταχωρισμένης σχέσης" συμβίωσης μεταξύ ετεροφυλοφίλων και ομοφυλοφίλων και εκείνος του γάμου, διαφέρουν όχι μόνο κατ' όνομα αλλά και στην ουσία τους, καθώς δημιουργήθηκαν για να καλύψουν διαφορετικής φύσεως κοινωνικές ανάγκες. Η ελεύθερη συμβίωση χωρίς τέκνα δεν αναγνωρίζεται από το δίκαιό μας, αφού αυτό δεν αναγνωρίζει έννομα αποτελέσματα στη συγκεκριμένη μορφή εμφάνισής της, έτσι δεν μπορεί κατά συνέπεια να υπαχθεί στην έννοια της οικογένειας, ούτε προστατεύεται, γιατί στην πραγματικότητα όσοι την επιλέγουν δεν επιθυμούν την υπαγωγή τους σε νομικές ρυθμίσεις και άρα δεσμεύσεις, επομένως θα ήταν αντιφατικό να τύχουν μόνο προστασίας. Με όλα αυτά, δεν υφίσταται η απαραίτητη για την αναλογική εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 932 εδ. 3 ΑΚ ομοιότητα της τυχόν αρρύθμιστης περίπτωσης προς την ρυθμιζόμενη.
Στην προκειμένη περίπτωση το Εφετείο δέχθηκε τα ακόλουθα: Στις 5-2-2006 και περί ώρα 03.00 ο Ψ1 οδηγώντας το υπ' αριθ. κυκλ. ... αυτοκίνητο, ιδιοκτησίας του Ψ2 και το οποίο ήταν ασφαλισμένο για τις προς τρίτους ζημίες στην ασφαλιστική εταιρεία "ΕΓΝΑΤΙΑ ΑΑΕ" στη θέση της οποίας υπεισήλθε το αναιρεσείον Επικουρικό Κεφάλαιο (ΕΚ), συνεπεία ανάκλησης της αδείας της, εκινείτο επί της Λεωφόρου Ελευθερίας με κατεύθυνση από Λεωφόρο Ποσειδώνος προς τη Λεωφόρο Συγγρού. Όταν έφθασε στο ύψος του οικοδομικού αριθμού 5 της ως άνω Λεωφόρου, όπου η κατάσταση του οδοστρώματος ήταν ξηρά, ο τεχνικός φωτισμός επαρκής και η κίνηση των οχημάτων κανονική, συνεπεία έλλειψης της προσήκουσας προσοχής και της αυξημένης ταχύτητας που εκινείτο, εξετράπη της πορείας του προς τα αριστερά, πέρασε τη διαχωριστική νησίδα των δύο αντίθετων ρευμάτων κυκλοφορίας, εισήλθε στο αντίθετο προς την κατεύθυνσή του ρεύμα κυκλοφορίας, και επέπεσε στο υπ' αριθ. κυκλ. ... ΙΧΕ αυτοκίνητο που οδηγούσε, κανονικά στην πορεία του, η Χ1 με συνεπιβάτη τον Χ2 και ήδη αναιρεσίβλητο. Αποτέλεσμα της σύγκρουσης αυτής ήταν να τραυματιστεί θανάσιμα η ως άνω δεύτερη οδηγός και να τραυματιστεί ο ανωτέρω αναιρεσίβλητος.
Επίσης, ότι αποκλειστικά υπαίτιος της ως άνω σύγκρουσης ήταν ο ανωτέρω οδηγός του υπ' αριθ. ... ΙΧΕ αυτοκινήτου Ψ1. Περαιτέρω ότι ο ανωτέρω συνεπιβάτης και ήδη αναιρεσίβλητος ήταν σύντροφος της ως άνω αποβιωσάσης και με τον οποίο συζούσε. Ότι μεταξύ τους υπήρχε ισχυρός δεσμός αγάπης και ο θάνατός της προκάλεσε σε αυτόν μεγάλο ψυχικό άλγος. Ότι λαμβανομένων υπόψη των συνθηκών του ατυχήματος, της αποκλειστικής υπαιτιότητος του οδηγού του υπ' αριθ. κυκλ. ... ΙΧΕ αυτοκινήτου, της ηλικίας της θανούσης (72 ετών), της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης των διαδίκων μερών το δικαστήριο κρίνει ότι πρέπει να επιδικαστεί στον ανωτέρω αναιρεσίβλητο χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης. Με βάση τις ως άνω παραδοχές το Εφετείο επεδίκασε στον ανωτέρω αναιρεσίβλητο, κατ' ανάλογη εφαρμογή της διατάξεως του άρθρου 932 εδ. 3 ΑΚ, το εύλογο ποσό των 30.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης από τον θάνατο της συντρόφου του Χ1. Κρίνοντας όμως έτσι το Εφετείο παραβίασε με εσφαλμένη ερμηνεία και εφαρμογή την ως άνω διάταξη του άρθρου 932 εδ. 3 ΑΚ και υπέπεσε στην αποδιδομένη πλημμέλεια του άρθρου 559 αριθ. 1 ΚΠολΔ.
Συνεπώς, ο πρώτος λόγος αναίρεσης είναι βάσιμος και πρέπει να γίνει δεκτός, παρέλκει δε η έρευνα του δευτέρου και τρίτου λόγου αναίρεσης από τους αριθ. 8 και 19 του άρθρου 559 ΚΠολΔ, αντίστοιχα, δεδομένου ότι η αναιρετική εμβέλεια του ως άνω πρώτου λόγου εκτείνεται και στους ανωτέρω δύο, αφού αναφέρονται στο ίδιο ως άνω ζήτημα της αξίωσης χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης.
Κατ' ακολουθίαν των ανωτέρω πρέπει να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση μόνο καθ' όσον αφορά τον αναιρεσίβλητο και μόνο ως προς τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης, να παραπεμφθεί η υπόθεση κατά το ως άνω μέρος της προς περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο Εφετείο συγκροτούμενο από άλλους δικαστές, πλην εκείνων που δίκασαν προηγουμένως (άρθρο 580 παρ. 3 ΚΠολΔ) και να καταδικαστεί ο αναιρεσίβλητος, λόγω της ήττας του, στα δικαστικά έξοδα του αναιρεσείοντος (άρθρα 176, 183 ΚΠολΔ), σύμφωνα με το διατακτικό.
ΓIA TOYΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Αναιρεί την υπ' αριθ. 7397/2009 απόφαση του Εφετείου Αθηνών κατά ένα μέρος και ειδικότερα εις ότι αφορά την επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης στον αναιρεσίβλητο συνεπεία θανάτου της Κ. Θ. Παραπέμπει την υπόθεση κατά το ως άνω αναιρούμενο μέρος της για περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο Εφετείο συγκροτούμενο από άλλους δικαστές. Και
Καταδικάζει τον αναιρεσίβλητο στα δικαστικά έξοδα του αναιρεσείοντος, τα οποία ορίζει στο ποσό των δύο χιλιάδων επτακοσίων (2.700) Ευρώ. Κρίθηκε
